مقیاس بومه (B) یک واحد برای اندازه گیری چگالی نسبی مایعات (چگالی مایعات نسبت به چگالی آب) است و برای مایعات در دمای 16 درجه سانتیگراد از رابطه زیر محاسبه می شود:
برای مایعات غلیظ تر از آب: B = 145 – (145/p)
برای مایعات رقیق تر از آب: B = (140/p) – 130
در این رابطه p چگالی مایع مورد نظر است.
بومه آب مقطر در دمای 16 درجه سانتیگراد برابر صفر است.
عموما برای اندازه گیری بومه مایعات از وسیله ای به نام بومه سنج استفاده میشود. اما از آنجایی که در حال حاضر بومه سنج های موجود در بازار معمولا دقیق نیستند و گاه دو بومه سنج برای یک نمونه مایع دو عدد متفاوت را نشان می دهند، و یا ممکن است این وسیله در دسترس نباشد، در اینجا دو روش مطمئن و نسبتا دقیق برای اندازه گیری این کمیت آموزش داده می شود.
بومه سنج
1- روش آزمایشگاهی
در این روش به یک استوانه مدرج 100cc دقیق و یک ترازوی با دقت حداقل 0.1 گرم نیاز است. استوانه مدرج را روی ترازو گذاشته و آن را صفر کنید. حال مایع مورد نظر را درون استوانه ریخته تا حجم آن به 100cc برسد. دقت کنید برای اینکه خطای دید رخ ندهد و درجه استوانه را دقیق ملاحظه کنید، باید ارتفاع دید خود را در ارتفاع سطح مایع قرار دهید. وزنی را که ترازو در این حالت نشان میدهد، بر 100cc حجم مایع تقسیم کنید تا چگالی مایع مورد نظر بدست آید. عدد چگالی را درون رابطه بالا گذاشته و درجه بومه مایع را بدست آورید.
مثال: ترازو وزن 100cc مایع را 128.3 گرم نشان میدهد. پس چگالی مایع 1.283 g/cc است. چون چگالی مایع از چگالی آب (g/cc 1) بیشتر است، پس از رابطه اول استفاده می کنیم:
B = 145 – (145/1.283) = 31.98
2- روش کارگاهی
در صورتی که در کارگاه خود امکانات دقیق آزمایشگاهی ندارید، می توانید از این روش استفاده کنید که البته نسبت به روش قبل دقت اش پایین تر است، ولی قابل قبول است. در این روش به یک بشکه 20 لیتری نیمه شفاف (تا بتوانید سطح مایع دورن آن را از بیرون مشاهده کنید) و یک ترازو (ترجیحا دیجیتال) نیاز دارید. بشکه را روی ترازو گذاشته و وزن ترازو را صفر کنید. سپس درون بشکه آب شیرین (ترجیحا مقطر) بریزید تا ترازو به وزن 20 کیلوگرم را نشان دهد. سطح مایع درون بشکه را با یک ماژیک یا خودکار با دقت علامت بزنید، این سطح حجم 20 لیتر را نشان میدهد.
حال آب بشکه را کاملا خالی کنید، آن را خشک کرده، روی ترازو قرار داده و ترازو را صفر کنید. این دفعه مایع مورد نظر را درون بشکه بریزد تا سطح آن به محل علامت زده شده برسد. وزنی که ترازو در این حالت نشان میدهد، بر 20 لیتر حجم مایع تقسیم کنید تا چگالی مایع مورد نظر بدست آید. عدد چگالی را درون رابطه بالا گذاشته و درجه بومه مایع را بدست آورید.
مثال: ترازو وزن 20 لیتر مایع را 25.6 کیلوگرم نشان میدهد. پس چگالی مایع 1.28 Kg/L است. چون چگالی مایع از چگالی آب (Kg/L 1) بیشتر است، پس از رابطه اول استفاده می کنیم:
B = 145 – (145/1.28) = 31.72